«ΧΕΝΝΑ... το φυτό με τις πλούσιες θεραπευτικές & κοσμητικές του ιδιότητες από την αρχαιότητα!»

...γράφει η επιστημονική μας συνεργάτης, Φοιτήτρια Τμήματος Φαρμακευτικής του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, 

ΣΟΦΙΑ ΜΠΑΡΜΠΑΓΙΑΝΝΗ

Χέννα ονομάζεται η καφεπράσινη πάστα που προκύπτει από τη κατάλληλη επεξεργασία των φύλλων του φυτού Lawsonia inermis το οποίοφύεται σε περιοχές της Βορείου Αφρικής και της Νοτιοδυτικής Ασίας. Το όνομα χέννα προέρχεται από την αραβική ονομασία του φυτού hinna. Η χέννα χρησιμοποιείται για την ιδιότητα της να βάφει το δέρμα, τα νύχια και τα μαλλιά, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί και στις παραδοσιακές θεραπευτικές διαφόρων λαών.

Η χρήση της χέννας είναι γνωστή από την αρχαιότητα τόσο στους Αιγύπτιους όσο και  σ’ άλλους λαούς της Μέσης Ανατολής (Εβραίοι, Χετταίοι). Ήδη από την εποχή του Χαλκού μέσω του εμπορίου έγινε γνωστή στους Έλληνες με το όνομα κύπρος (είναι ενδιαφέρον ότι κύπρος ονομάστηκε και το μέταλλο χαλκός πιθανότατα για το καφεκόκκινο χρώμα του που μοιάζει με αυτό της χρωστικής της χέννας. Στη συνέχεια το όνομα Κύπρος προέκυψε από τα πλούσια κοιτάσματα χαλκού του νησιού).

Γυναικείο χέρι: Τα νύχια είναι βαμμένα με χέννα, Από τοιχογραφία στο Ακροτήρι της Θήρας, 2.000-1.500 π.Χ.		Ρωμαϊκό άγαλμα της Αφροδίτης, τα μαλλιά είναι βαμμένα με χέννα, 1-2ος μ.Χ. αι

Καταρχάς χρησιμοποιούταν για την βαφή των μαλλιών και των ακροδακτύλων από γυναίκες και άντρες. Είναι καταγεγραμμένη όμως και η θεραπευτική χρήση των φύλλων και μάλιστα σε ιατρικά κείμενα της ελληνιστικής εποχής περιγράφονται συνταγές με τη χρήση χέννας ενώ προτείνονται οι περιοχές που παράγουν την καλύτερης ποιότητας χέννα.

Χάρτης που δείχνει τις σύγχρονες περιοχές καλλιέργειας και εμπορικής εκμετάλλευσης της χέννας ----------------- Πηγή: Evaluating claims of ancient henna use and searching for origins  www.hennaforhair.com

• ♦ ♦ ♦ •

Στην Αραβική χερσόνησο κατά την αρχαιότητα χρησιμοποιούταν ως μέσω καλλωπισμού των γυναικών και συνδεόταν με μια σειρά από τελετουργίες. Η χρήση του από τις γυναίκες επιβίωσε μέσα στο Ισλάμ όπου η ζωγραφική του σώματος με ορισμένα μοτίβα συνδέθηκε με μια σειρά παραδόσεων για τη καθαρότητα, τον εξαγνισμό του σώματος και την αποφυγή του κακού ματιού. Συνηθιζόταν επίσης να βάφονται με χέννα σημεία του σώματος των νεογέννητων ως μέρος παραδοσιακών τελετουργιών.

Στην Ινδία χρησιμοποιείται ευρύτατα από τους Μεσαιωνικούς χρόνους με το όνομα mehndi, τόσο στην αγιουρβεδική θεραπευτική όσο και ως μέρος της παράδοσης των ινδουιστών και των σιχ. Είναι γνωστό ότι πριν απ’ το γάμο γίνεται ειδική τελετή όπου βάφονται με περίτεχνα σχέδια από χέννα τα χέρια και τα πόδια της νύφης, ενώ πιστεύεται ότι όσο περισσότερο κρατήσει η βαφή τόσο πιο πολύ θα αγαπά τη γυναίκα ο μέλλον σύζυγός της.

Στη Μεσαιωνική Ευρώπη η Χέννα έφτασε μέσω της εξάπλωσης των Αράβων και θεωρούταν είδος πολυτελείας. Μετά την αναχαίτιση όμως των Αράβων στην χριστιανική Ευρώπη, η χέννα απαγορεύτηκε καθώς συσχετίστηκε με τους μουσουλμάνους και τους εβραίους που επίσης έχουν μακρά παράδοση στη χρήση του φυτού.

Οι προ-ραφαηλίτες ζωγράφοι του 19ου αιώνα αγαπούσαν να χρησιμοποιούν το κόκκινο χρώμα στα μαλλιά, απ’ αυτή τη τάση εμπνεύστηκαν πολλές γυναίκες της εποχής στη δυτική Ευρώπη που άρχισαν να βάφουν τα μαλλιά τους με χέννα για να τους δώσουν πιο κοκκινωπούς τόνους, La Ghirlandatα,  Dante Gabriel Rossetti, 1873

Η Ευρώπη ξανά-ανακαλύπτει τη χέννα μέσα από της διηγήσεις των περιηγητών του 17ου -19ουαι, που περιγράφουν τη παραδοσιακή χρήση της από άντρες και γυναίκες στη Βόρειο Αφρική και σε περιοχές της Ανατολής, οπότε αποκτά έναν εξωτικό χαρακτήρα. Στις περιγραφές αυτές είναι επίσης ενδιαφέρουσα η πληροφορία ότι με χέννα βάφονταν τα χέρια και τα πόδια των χορευτριών και χορευτών του επονομαζόμενου από τους δυτικούς, οριεντάλ ή χορού της κοιλιάς.

Φανταστική απεικόνιση της «εξωτικής ανατολής» σε διαφήμιση του 1930 για το Listerine: Η συνοδός της βασίλισσας έχει βαμμένα τα πόδια της με χέννα, Πηγή: The History of Henna Hair Dye, Mesopotamian and Levantine Henna,  Catherine Cartwright-Jones PhD		Οι γυναίκες στα τουρκικά χαρέμια χρησιμοποιούσαν χέννα, Αριστερά: Βαμμένα με χέννα είναι τα μάγουλα, το εσωτερικό της παλάμης και τα πέλματα της απεικονιζόμενης γυναίκας, Δεξιά: οθωμανικά σχέδια του 16ου αι

Πρόκειται για μια παράδοση που παρατηρήθηκε σε χώρες όπως το Μαρόκο, η Αίγυπτος και η Τουρκία αλλά και σε περιοχές της Περσίας και της Κεντρικής Ασίας και που επιβίωσε μέχρι και τον 20ο αιώνα. Με τις μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις του 19ου και του 20ου αιώνα, η χρήση της χέννας εξαπλώνεται στην Ευρώπη και την Αμερική και τελικά γίνεται μέρος της σύγχρονης κουλτούρας.

Η χέννα στο σήμερα: Σχέδιο με επιρροές τόσο από την Ινδική όσο και την Αραβική παράδοση

Η ικανότητα της χέννας να βάφει το δέρμα οφείλεται κυρίως σε μια καφεκόκκινη χρωστική την λαωσόνη (lawsone).

Λαωσώνη, Η χρωστική στη χέννα υπεύθυνη για το χρωματισμό του δέρματος, Πηγή: Wikipedia, Henna		Χάρτης του σώματος που δείχνει πόσο έντονα βάφεται κάθε περιοχή και κατ’ επέκταση πόσο καιρό κρατάει ένα σχέδιο σ’ αυτή

Όταν η χέννα έρχεται σ’ επαφή με το ελαφρώς όξινο pH του δέρματος η λαωσόνη απελευθερώνεται από τη πάστα και εισέρχεται στη κεράτινη στοιβάδα όπου συνδέεται στα κερατινοκύτταρα. Σ’ αυτό το πρώτο στάδιο μετά την εφαρμογή της χέννας, η πάστα μένει στο δέρμα μέχρι να ξεραθεί και για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο (2-24 ώρες). Όταν μετά από ώρες, η ξερή κρούστα που έχει σχηματιστεί, απομακρυνθεί, απομένει μια πορτοκαλόχρωμη χρώση που με τον καιρό οξειδώνεται παίρνοντας και το τελικό καφεκόκκινο χρώμα. Από εκεί και πέρα η διάρκεια της βαφής εξαρτάται και από το σημείο εφαρμογής (μαλλιά, νύχια, δέρμα: μεγαλύτερη διάρκεια στις πατούσες, στη παλάμη, όπου δηλαδή το δέρμα είναι πιο παχύ και σκληρό).

	Σύγχρονο αραβικό σχέδιο με χέννα: βρίσκεται στο στάδιο μετά την εφαρμογή μέχρι δηλαδή να ξεραθεί η πάστα στην επιφάνεια του δέρματος
	Πολλές φορές το σημείο εφαρμογής τυλίγεται με ύφασμα ώστε να μην μουντζουρωθεί και αφήνεται να στεγνώσει για πολλές ώρες
	Η χρώση που μένει στο δέρμα μετά την αφαίρεση της πάστας είναι αρχικά πορτοκαλί: Σχέδιο από το Μαρόκκο, Πηγή: Henna’s role in Muslim Traditions Regarding Reproductive Blood,CatherineCartwrightJones, KentStateUniversity
	Η τελική όψη του σχεδίου από χέννα αποκτά μια πιο βαθιά καφέ απόχρωση λόγω της οξείδωσης της χρωστικής από τον αέρα, Σχέδιο από το Ιράν. ---------------------------- Πηγή: The Techniques of Persian Henna, Catherine Cartwright-Jones, KentStateUniversity

Από την αρχαιότητα όμως η κοσμητική-τελετουργική χρήση του φυτού ήταν συνυφασμένη με την θεραπευτική του χρήση. Όχι άδικα, καθώς φαίνεται πως το φυτό της χέννας είναι πράγματι πλούσιο σε πολλές φυτοχημικές ομάδες όπως αλκαλοειδή, τερπένοειδή, κινόνες, κουμαρίνες και ξανθόνες, που είναι υπεύθυνα για μια σειρά από φαρμακολογικές δράσεις του φυτού. Είναι αποδεδειγμένες οι αντιμικροβιακές  του ιδιότητες εναντίον αρκετών βακτηρίων και ακόμα κάποιων μυκήτων και παρασίτων. Είναι γνωστές από την αρχαιότητα επίσης και οι πολύ καλές επουλωτικές ιδιότητές του. Από εκεί και πέρα πολλές πιθανές δράσεις έχουν αποδοθεί στο φυτό χάρη στη ποικιλία της χημικής του σύστασης. Το φυτό της χέννας έχει κερδίσει εδώ και δεκαετίες το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, χρειάζεται όμως να γίνουν πιο συστηματικές και εκτεταμένες μελέτες ώστε μέρη του φυτού ή ουσίες απομονωμένες από αυτό να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη σύγχρονη θεραπευτική.

Η χέννα είναι γενικά ένας ακίνδυνος μη επεμβατικός και μη μόνιμος τρόπος να διακοσμήσει κανείς το δέρμα του ή να βάψει τα μαλλιά του, πρέπει πάντα όμως να λαμβάνονται οι εξής προφυλάξεις: Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως η γνήσια χέννα δεν είναι ποτέ μαύρη και πως χρειάζεται πάνω από μια ώρα μετά την εφαρμογή της, για να στεγνώσει! Σε διαφορετικές περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με μίγματα χέννας με επικίνδυνες χρωστικές που μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές δερματικές αντιδράσεις και μόνιμες βλάβες. Επομένως πρέπει να αποφεύγονται όπως συστήνουν όλοι οι οργανισμοί υγείας.

Αλλεργική αντίδραση από τη χρήση μαύρης χέννας ------------------ Πηγή: thehennapage.com

Η επονομαζόμενη λευκή χέννα, δεν έχει καμιά σχέση με το φυτό, είναι μίγμα συστατικών που δίνουν παρόμοιο αποτέλεσμα σε λευκό χρώμα και χρησιμοποιείται για ποικιλία. Οι άνθρωποι οι οποίοι πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση χέννας είναι όσοι έχουν ανεπάρκεια του ενζύμου G6PD. Για τους δικούς τους οργανισμούς η χέννα είναι τοξική και προκαλεί αιμόλυση. Από άποψη νομοθεσίας η χέννα έχει λάβει έγκριση για κυκλοφορία ως βαφή μαλλιών στην ΕΕ, εφ’ όσον τηρεί ορισμένες προδιαγραφές. Βεβαιωθείτε λοιπόν πως το προϊόν που χρησιμοποιείτε είναι σύμφωνα με τις προδιαγραφές της ΕΕ. Όσο αφορά τη χρήση της χέννας στο δέρμα, η έγκριση της βρίσκεται σε εκκρεμότητα, επομένως αφού κανείς λάβει υπ’ όψιν του όσα έχουν ειπωθεί για τη διάκριση της φυσικής χέννας και τα άτομα που πρέπει να την αποφεύγουν, είναι καλό πάντα να ζητά αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τη προέλευση και τη σύσταση του προϊόντος. Τέλος ένα απλό τεστ που μπορεί να κάνει είναι να εφαρμόσει μια μικρή ποσότητα χέννας στο δέρμα του να την αφήσει για ένα 24ωρο κι αν δεν υπάρξει κάποια αντίδραση σ’ αυτό το διάστημα, σημαίνει πως μπορεί να χρησιμοποιήσει τη χέννα με ασφάλεια.

Το φυτό της χέννας έχει μια παράδοση χιλιετιών στη χρήση του απ’ τους ανθρώπους. Από τις εποχές που η κοσμητική του χρήση ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τα έθιμα της κοινότητας και οι θεραπευτικές του ιδιότητες έπαιρναν μεταφυσικό χαρακτήρα, ως την εποχή που έχει αναχθεί σε σύμβολο προσωπικής έκφρασης και όπου οι βιοχημικές του ιδιότητες μελετώνται διεξοδικά, η χέννα δε παύει να συναρπάζει με την ιστορική και χρηστική της αξία.

***
Το Εξειδικευμένο Κέντρο Διδασκαλίας Ανατολίτικου Χορού GADALA που λειτουργεί πλέον ως Πιστοποιημένο  ΚΕ.ΔΙ.ΒΙ.Μ.1 & Αναγνωρισμένο Εκπαιδευτήριο από το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού & Αθλητισμού, ευχαριστεί θερμά τη Φοιτήτρια του Τμήματος Φαρμακευτικής κα. Σοφία Μπαρμπαγιάννη για την πολύτιμη συνεργασία αλλά και την σημαντική συνεισφορά της ως προς την εμπεριστατωμένη ενημέρωση των μελών της official σελίδας μας όπως επίσης και των μαθητών της σχολής μας, μέσω του αξιόλογου άρθρου της με θέμα: “ΧΕΝΝΑ... Το φυτό με τις πλούσιες θεραπευτικές & κοσμητικές του ιδιότητες από την αρχαιότητα!»”.

Διδαχτείτε ποιοτικά δίπλα μας τον αυθεντικό ανατολίτικο χορό!

Για οποιαδήποτε επιπλέον πληροφορία μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας με την γραμματεία του κέντρου μας καθημερινά το απόγευμα από τις 17:00 εως 21:00 και κάθε Τρίτη, Τετάρτη & Πέμπτη 10:00 έως 13:00 στο τηλέφωνο 210 3211008.

Διδαχθείτε εξειδικευμένα και ποιοτικά δίπλα μας τις τεχνικές του αυθεντικού ανατολίτικου χορού!